Czym jest zwyczaj?

Ludzie funkcjonują w społeczeństwie, mając na uwadze rozmaite normy. Tych jest bardzo wiele. Jedne są w jakimś stopniu uzależnione od sfery religijnej, inne natomiast mają ścisły związek z innymi wymiarami. Należy wskazać w tym momencie kwestię zwyczajów świeckich, jakie nie mają zazwyczaj konotacji religijnej, jednakże mogą być w danej sytuacji głęboko zakorzenione w kulturze i modelu postępowania danej społeczności. Potencjał w tym zakresie jest naprawdę spory i trzeba mieć to na uwadze przy ocenianiu niektórych sytuacji i procesów zachodzących w społeczeństwach. Zwyczaj może determinować wiele spraw i nie zawsze musi się to spotykać z akceptacją po stronie wszystkich członków danej wspólnoty. Bunt przeciwko zwyczajom nie jest czymś nietypowym. Generalnie rzecz biorąc, zwyczaje są z reguły znacznie ważniejsze dla osób w nieco starszym wieku, jakie z natury swojej zwracają większą uwagę na tradycję i związane z nią elementy. Zwyczaj ma to do siebie, że praktycznie zawsze wyrasta z tradycji i wszelkiego rodzaju tradycyjnych norm. Te bywają kontestowane, co z reguły wiąże się ze zmianami w modelach funkcjonowania społeczeństwa. Jednym z efektów takiego stanu rzeczy jest sprzeciw wobec wartości tradycyjnych, a z tym niemal zawsze idzie w parze sprzeciw względem zwyczajów. Tych jest bardzo wiele i jeśli dla kogoś staną się krępującą przeszkodą, zjawiska buntu nie powinny zaskakiwać. Meandry zwyczajów Czym w gruncie rzeczy jest zwyczaj? W definicjach podsuwanych nam przede wszystkim przez socjologię jest on postrzegany jako norma ustalana przez tradycję danej społeczności. Jednakże norma ta, w przeciwieństwie do obyczaju, nie przewiduje konkretnych sankcji za jej nieprzestrzeganie.

Stąd „ciężar gatunkowy” zwyczajów wydaje się bez porównania mniejszy niż ma to miejsce w przypadku obyczaju. Jeśli ktoś zbuntuje się przeciwko zwyczajowi, budzi to z reguły mniejsze emocje niż bunt względem obyczajów. Ryzyko jednoznacznej negatywnej oceny otoczenia jest mniejsze, choć w sytuacjach czysto indywidualnych może to wyglądać nieco inaczej. Zagadnienie zwyczajów jest szerokie i może być przedmiotem rozmaitych rozważań. Zarówno tych o charakterze naukowym, jak też publicystycznym. Nauka zajmuje się zwyczajami w zakresie, w jakim mają one znaczenie dla kształtowania norm społecznych. Zwyczaje są jednym z nośników kultury, dlatego dość silnie interesują historyków, etnografów czy socjologów. Można wskazywać przy tym bardzo odmienne grupy zwyczajów. Nie zaskakuje zatem, że zwyczajami politycznymi interesuje się również politologia, a tymi prawnymi – prawo. Czy zwyczaje ulegają jakiejkolwiek kodyfikacji? Praktycznie nigdy, ponieważ mają znacznie słabszą „moc” aniżeli obyczaje, które również nie podlegają żadnym klasyfikacjom. Mimo to zwyczaj jest w stanie wykazywać potencjał prawotwórczy. Sądy mogą bowiem wydawać wyroki na podstawie tak zwanego prawa zwyczajowego. Bazując na pewnych utartych kulturowo schematach i normach postępowania, sąd państwowy może oceniać sytuacje właśnie przez ten pryzmat. Są to jednakże przypadki specyficzne i niezbyt powszechne.